Nashrlar sifatini oshirish, mualliflarning intellektual mulk huquqini ta’minlash va nashriyot faoliyatida adolatsiz harakatlarning oldini olish maqsadida jurnal tahririyati o‘z ishida xalqaro standartlar asosida ishlab chiqilgan nashr etikasi tamoyillariga amal qiladi, xususan: Ilmiy nashrlarning etikasi qo‘mitasi tomonidan ishlab chiqilgan qoidalar. (The Committee on Publication Ethics – COPE http://publicationethics.org). Tahririyat, mualliflar, taqrizchilar, nashriyot va nashriyot jarayoniga jalb qilingan muassasalar axloqiy me’yorlar, normalar va qoidalarga rioya qilishlari va ularni buzilishining oldini olish uchun barcha zarur choralarni ko‘rishlari shart.
Nashr etikasi
Muallif (yoki mualliflar guruhi) ilmiy tadqiqotlar natijalarining yangiligi va ishonchliligi uchun asosiy javobgarlikni o‘z zimmasiga oladi, bu esa quyidagi prinsiplarga rioya qilinishini anglatadi:
• Maqolaning mualliflari tadqiqotning ishonchli natijalarini taqdim etishlari shart. Bilish bilan noto‘g‘ri yoki soxtalashtirilgan bayonotlar qabul qilinmaydi;
• Mualliflar taqdim etilgan qo‘lyozmada keltirilgan tadqiqot natijalari aslligiga ishonch hosil qilishlari shart. Havola qilingan parchalar yoki bayonotlar majburiy ravishda muallif va asl manbasi ko‘rsatilishi shart.
• Tadqiqot jarayoniga u yoki bu tarzda ta’sir ko‘rsatgan barcha odamlarning hissasini tan olish kerak, xususan, maqolada tadqiqotda muhim bo‘lgan ishlarga havolalar bo‘lishi kerak.
• Mualliflar jurnalga boshqa jurnalga yuborilgan va ko‘rib chiqilayotgan qo‘lyozmani, shuningdek boshqa jurnalda e’lon qilingan maqolani jurnalga taqdim etmasliklari kerak.
• Tadqiqotga salmoqli hissa qo‘shgan barcha shaxslar maqolaning hammualliflari deb tan olinishlari kerak. Hammualliflar orasida tadqiqotda ishtirok etmagan shaxslarni ko‘rsatish mumkin emas;
• Mualliflar o‘z qo‘lyozmalarini baholash va izohlashga ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan manfaatlar to‘qnashuvlarini, shuningdek loyihani moliyaviy qo‘llab-quvvatlash manbalarini (grantlar, davlat dasturlari, loyihalar va boshqalar) oshkor qilishlari kerak, ular qo‘lyozmada ko‘rsatilishi kerak;
• Mualliflar jurnal tomonidan tahririyatga taqdim etilgan, nashrga qabul qilingan yoki avval chop etilgan asarda xato topilgan bo‘lsa, jurnal muharririni darhol xabardor qilishi, shuningdek xatoni tuzatishda muharrirga yordam berishi shart. Agar tahririyat xato haqida uchinchi shaxslardan bilib qolsa, mualliflar xatoni darhol bartaraf etishlari yoki uning yo‘qligi to‘g‘risida dalillarni taqdim etishlari kerak;
• Mualliflar mualliflik huquqini himoya qilish to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya qilishlari shart; Mualliflik huquqi bilan himoyalangan materiallar (jadvallar, raqamlar yoki yirik iqtiboslar kabi) faqat tegishli egalarining ruxsati bilan takrorlanishi mumkin;
• Mualliflar uchinchi tomon tadqiqotlarini tanqid qilish yoki sharhlashda axloqiy me’yorlarga rioya qilishlari kerak;
• Mualliflar tahririyat va taqrizchilar ishiga hurmat bilan qarashlari va ko‘rsatilgan kamchiliklarni bartaraf etishlari yoki ularni asosli sabablar bilan tushuntirishlari kerak;
• Mualliflar qo‘lyozmani jurnalda qabul qilingan qoidalarga muvofiq topshirishlari va to‘ldirishlari shart.
• Maqolaning mualliflari tadqiqotning ishonchli natijalarini taqdim etishlari shart. Bilish bilan noto‘g‘ri yoki soxtalashtirilgan bayonotlar qabul qilinmaydi;
• Mualliflar taqdim etilgan qo‘lyozmada keltirilgan tadqiqot natijalari aslligiga ishonch hosil qilishlari shart. Havola qilingan parchalar yoki bayonotlar majburiy ravishda muallif va asl manbasi ko‘rsatilishi shart.
• Tadqiqot jarayoniga u yoki bu tarzda ta’sir ko‘rsatgan barcha odamlarning hissasini tan olish kerak, xususan, maqolada tadqiqotda muhim bo‘lgan ishlarga havolalar bo‘lishi kerak.
• Mualliflar jurnalga boshqa jurnalga yuborilgan va ko‘rib chiqilayotgan qo‘lyozmani, shuningdek boshqa jurnalda e’lon qilingan maqolani jurnalga taqdim etmasliklari kerak.
• Tadqiqotga salmoqli hissa qo‘shgan barcha shaxslar maqolaning hammualliflari deb tan olinishlari kerak. Hammualliflar orasida tadqiqotda ishtirok etmagan shaxslarni ko‘rsatish mumkin emas;
• Mualliflar o‘z qo‘lyozmalarini baholash va izohlashga ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan manfaatlar to‘qnashuvlarini, shuningdek loyihani moliyaviy qo‘llab-quvvatlash manbalarini (grantlar, davlat dasturlari, loyihalar va boshqalar) oshkor qilishlari kerak, ular qo‘lyozmada ko‘rsatilishi kerak;
• Mualliflar jurnal tomonidan tahririyatga taqdim etilgan, nashrga qabul qilingan yoki avval chop etilgan asarda xato topilgan bo‘lsa, jurnal muharririni darhol xabardor qilishi, shuningdek xatoni tuzatishda muharrirga yordam berishi shart. Agar tahririyat xato haqida uchinchi shaxslardan bilib qolsa, mualliflar xatoni darhol bartaraf etishlari yoki uning yo‘qligi to‘g‘risida dalillarni taqdim etishlari kerak;
• Mualliflar mualliflik huquqini himoya qilish to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya qilishlari shart; Mualliflik huquqi bilan himoyalangan materiallar (jadvallar, raqamlar yoki yirik iqtiboslar kabi) faqat tegishli egalarining ruxsati bilan takrorlanishi mumkin;
• Mualliflar uchinchi tomon tadqiqotlarini tanqid qilish yoki sharhlashda axloqiy me’yorlarga rioya qilishlari kerak;
• Mualliflar tahririyat va taqrizchilar ishiga hurmat bilan qarashlari va ko‘rsatilgan kamchiliklarni bartaraf etishlari yoki ularni asosli sabablar bilan tushuntirishlari kerak;
• Mualliflar qo‘lyozmani jurnalda qabul qilingan qoidalarga muvofiq topshirishlari va to‘ldirishlari shart.
Taqrizchi mualliflik huquqi materiallarini ilmiy ekspertizasini o‘tkazadi, uning xatti-harakatlari quyidagi prinsiplarni amalga oshirishda xolis bo‘lishi kerak:
• tekshirish uchun olingan qo‘lyozmani maxfiy hujjat sifatida ko‘rib chiqish kerak, uni muharrirdan boshqa vakolatga ega bo‘lmagan uchinchi shaxslarga ko‘rib chiqish yoki muhokama qilish uchun topshirish mumkin emas;
• maxfiylikni buzish faqat ma’lumot noto‘g‘riligi yoki soxtalashtirilgan taqdirdagina mumkin, qolgan barcha hollarda uning saqlanishi shart;
• taqrizchilar o‘z qo‘lyozmalarining nusxalarini o‘z ehtiyojlari uchun tayyorlashlari mumkin emas;
• taqrizchi qo‘lyozmaning ilmiy saviyasini oshirishga yo‘naltirilgan tadqiqot natijalariga obyektiv va asosli baho berishga majburdir. Muallifni shaxsiy tanqid qilish mumkin emas;
• taqrizchi bosh muharrirning e’tiborini baholangan qo‘lyozmaning boshqa asarlar bilan muhim yoki qisman o‘xshashligiga, shuningdek, u yoki boshqa mualliflarning boshqa asarlarida ilgari e’lon qilingan qoidalar, xulosalar yoki dalillarga havolalar mavjud emasligiga qaratishi kerak;
• taqrizchi tegishli nashr etilgan asarlarni belgilab qo‘yishi kerak (maqolada);
• agar taqrizchi maqolada adolatli va xolis baho berishga to‘sqinlik qiladigan biron-bir manfaatlar to‘qnashuvi yoki boshqa holatlar bo‘lsa, jurnalga mas’ullarni xabardor qilishi shart;
• taqrizchi maqolada ko‘rib chiqilgan masalalar bo‘yicha mutaxassis emasligi yoki maqolani ko‘rib chiqishni o‘z vaqtida topshirishga qodir emasligiga amin bo’lsa, maqolani ko‘rib chiqishning imkoni yo‘qligi to‘g‘risida darhol muharrirga xabar berishi kerak;
• mustaqil taqrizchilarga qo‘yiladigan talablar, shuningdek tahririyat siyosatidagi har qanday o‘zgarishlar to‘g‘risida ma’lumot beriladi.
• Tahririyat taqrizchilarning shaxsiy ma’lumotlari maxfiyligini ta’minlaydi.
• tekshirish uchun olingan qo‘lyozmani maxfiy hujjat sifatida ko‘rib chiqish kerak, uni muharrirdan boshqa vakolatga ega bo‘lmagan uchinchi shaxslarga ko‘rib chiqish yoki muhokama qilish uchun topshirish mumkin emas;
• maxfiylikni buzish faqat ma’lumot noto‘g‘riligi yoki soxtalashtirilgan taqdirdagina mumkin, qolgan barcha hollarda uning saqlanishi shart;
• taqrizchilar o‘z qo‘lyozmalarining nusxalarini o‘z ehtiyojlari uchun tayyorlashlari mumkin emas;
• taqrizchi qo‘lyozmaning ilmiy saviyasini oshirishga yo‘naltirilgan tadqiqot natijalariga obyektiv va asosli baho berishga majburdir. Muallifni shaxsiy tanqid qilish mumkin emas;
• taqrizchi bosh muharrirning e’tiborini baholangan qo‘lyozmaning boshqa asarlar bilan muhim yoki qisman o‘xshashligiga, shuningdek, u yoki boshqa mualliflarning boshqa asarlarida ilgari e’lon qilingan qoidalar, xulosalar yoki dalillarga havolalar mavjud emasligiga qaratishi kerak;
• taqrizchi tegishli nashr etilgan asarlarni belgilab qo‘yishi kerak (maqolada);
• agar taqrizchi maqolada adolatli va xolis baho berishga to‘sqinlik qiladigan biron-bir manfaatlar to‘qnashuvi yoki boshqa holatlar bo‘lsa, jurnalga mas’ullarni xabardor qilishi shart;
• taqrizchi maqolada ko‘rib chiqilgan masalalar bo‘yicha mutaxassis emasligi yoki maqolani ko‘rib chiqishni o‘z vaqtida topshirishga qodir emasligiga amin bo’lsa, maqolani ko‘rib chiqishning imkoni yo‘qligi to‘g‘risida darhol muharrirga xabar berishi kerak;
• mustaqil taqrizchilarga qo‘yiladigan talablar, shuningdek tahririyat siyosatidagi har qanday o‘zgarishlar to‘g‘risida ma’lumot beriladi.
• Tahririyat taqrizchilarning shaxsiy ma’lumotlari maxfiyligini ta’minlaydi.
O‘z faoliyatida Tahrir hay’ati, nashriyot guruhi xodimlari va jurnal tahririyati a’zolari mualliflik huquqi bilan himoyalangan asarlarning nashr etilishi uchun javob berishadi, bu esa quyidagi prinsiplarga rioya qilishni talab qiladi:
• muharrirlar mualliflar uchun ma’lumot materiallarini (maqolalar dizayniga qo‘yiladigan talablar ro‘yxati, maqolalarni ko‘rib chiqish va ko‘rib chiqish tartibi) jurnalning veb-saytiga joylashtiradilar;
• jurnal tahririyati qo‘lyozmani dizayn talablariga va ekspertizadan o‘tkazish natijalariga muvofiqligini tekshirish natijalari asosida nashrlarni qabul qilish yoki rad etish to‘g‘risida qaror qabul qiladi. Tahririyat tuhmat, haqorat, plagiat yoki mualliflik huquqining buzilishi belgilari bo‘lgan maqolani nashr etishni rad etishga haqlidir;
• maqolani nashr etish yoki nashr etishdan bosh tortish to‘g‘risidagi yakuniy qarorni bosh muharrir jurnalning mas’ul muharriri bilan birgalikda qabul qiladi. Qaror va uni qabul qilish sabablari mualliflarga yetkaziladi;
• jurnal tahririyati maxfiylikni kafolatlaydi, ya’ni taqdim etilgan qo‘lyozma to‘g‘risidagi ma’lumotlarni tegishli mualliflar, taqrizchilar, boshqa muharrirlar va zarur hollarda noshirlardan tashqari hech kimga oshkor qilmaslik majburiyatini oladi;
• jurnal tahririyati mualliflarning irqi, jinsi, jinsiy yo‘nalishi, diniy qarashlari, kelib chiqishi, fuqaroligi, ijtimoiy holati yoki siyosiy afzalliklaridan qat’i nazar maqola qo‘lyozmalarining maxfiy, mustaqil, halol va xolisona ko‘rib chiqilishini kafolatlaydi;
• jurnal tahririyati nashr etish uchun ko‘rib chiqiladigan materiallarga bog‘liq bo‘lmagan, yetarlicha tajribaga ega va manfaatlar to‘qnashuviga ega bo‘lmagan taqrizchilarni tanlaydi;
• muharrirlar chop etiladigan ilmiy materiallar yuqori sifatining asosiy ko‘rsatkichlari sifatida qo‘lyozmaning jurnal mavzusiga muvofiqligi, dolzarbligi, ilmiy ahamiyati, yangiligi, taqdimotning ravshanligi, taqdim etilgan materiallarning to‘liqligi, o‘ziga xoslik, natijalarning ishonchliligi va xulosalarning to‘liqligini ko’rib chiqadi;
• tahririyat materiallarni nashr etish to‘g‘risida qaror qabul qilishda biznes yoki siyosiy manfaatlar ta’sirini istisno qilishga va tijorat manfaatlariga intellektual va axloqiy me’yorlarni buzishga yo‘l qo‘ymaslik majburiyatini oladi;
• jurnal tahririyati jurnal rivojiga hissa qo‘shadigan yuqori malakali mutaxassislarni taklif qilish va ularni tahririyat tarkibiga kiritish bo‘yicha ish olib boradi;
• tahririyat mutaxassislar tomonidan nashrlarni ko‘rib chiqish, tahrirlash va baholash jarayonlarini doimiy ravishda takomillashtirib boradi;
• tahrirlovchilar nashrlarni rasmlar bilan ishlash, plagiat, takroriy yoki ortiqcha nashr qilish uchun ehtiyotkorlik bilan ko‘rib chiqishni kafolatlaydi.
• muharrirlar mualliflar uchun ma’lumot materiallarini (maqolalar dizayniga qo‘yiladigan talablar ro‘yxati, maqolalarni ko‘rib chiqish va ko‘rib chiqish tartibi) jurnalning veb-saytiga joylashtiradilar;
• jurnal tahririyati qo‘lyozmani dizayn talablariga va ekspertizadan o‘tkazish natijalariga muvofiqligini tekshirish natijalari asosida nashrlarni qabul qilish yoki rad etish to‘g‘risida qaror qabul qiladi. Tahririyat tuhmat, haqorat, plagiat yoki mualliflik huquqining buzilishi belgilari bo‘lgan maqolani nashr etishni rad etishga haqlidir;
• maqolani nashr etish yoki nashr etishdan bosh tortish to‘g‘risidagi yakuniy qarorni bosh muharrir jurnalning mas’ul muharriri bilan birgalikda qabul qiladi. Qaror va uni qabul qilish sabablari mualliflarga yetkaziladi;
• jurnal tahririyati maxfiylikni kafolatlaydi, ya’ni taqdim etilgan qo‘lyozma to‘g‘risidagi ma’lumotlarni tegishli mualliflar, taqrizchilar, boshqa muharrirlar va zarur hollarda noshirlardan tashqari hech kimga oshkor qilmaslik majburiyatini oladi;
• jurnal tahririyati mualliflarning irqi, jinsi, jinsiy yo‘nalishi, diniy qarashlari, kelib chiqishi, fuqaroligi, ijtimoiy holati yoki siyosiy afzalliklaridan qat’i nazar maqola qo‘lyozmalarining maxfiy, mustaqil, halol va xolisona ko‘rib chiqilishini kafolatlaydi;
• jurnal tahririyati nashr etish uchun ko‘rib chiqiladigan materiallarga bog‘liq bo‘lmagan, yetarlicha tajribaga ega va manfaatlar to‘qnashuviga ega bo‘lmagan taqrizchilarni tanlaydi;
• muharrirlar chop etiladigan ilmiy materiallar yuqori sifatining asosiy ko‘rsatkichlari sifatida qo‘lyozmaning jurnal mavzusiga muvofiqligi, dolzarbligi, ilmiy ahamiyati, yangiligi, taqdimotning ravshanligi, taqdim etilgan materiallarning to‘liqligi, o‘ziga xoslik, natijalarning ishonchliligi va xulosalarning to‘liqligini ko’rib chiqadi;
• tahririyat materiallarni nashr etish to‘g‘risida qaror qabul qilishda biznes yoki siyosiy manfaatlar ta’sirini istisno qilishga va tijorat manfaatlariga intellektual va axloqiy me’yorlarni buzishga yo‘l qo‘ymaslik majburiyatini oladi;
• jurnal tahririyati jurnal rivojiga hissa qo‘shadigan yuqori malakali mutaxassislarni taklif qilish va ularni tahririyat tarkibiga kiritish bo‘yicha ish olib boradi;
• tahririyat mutaxassislar tomonidan nashrlarni ko‘rib chiqish, tahrirlash va baholash jarayonlarini doimiy ravishda takomillashtirib boradi;
• tahrirlovchilar nashrlarni rasmlar bilan ishlash, plagiat, takroriy yoki ortiqcha nashr qilish uchun ehtiyotkorlik bilan ko‘rib chiqishni kafolatlaydi.
O‘z faoliyatida noshir mualliflik huquqi bilan himoyalangan asarlarning nashr etilishi uchun javobgardir, bu esa quyidagi prinsiplarga amal qilishni talab etadi:
• noshir tahririyat, taqrizchilar va mualliflarning ushbu talablarga muvofiq axloqiy majburiyatlarini targ‘ib qiladi;
• nashriyot jurnalning tahririyat xodimlariga chop etiladigan materiallardagi axloqiy e’tirozlarni ko‘rib chiqishda ko‘maklashishi va boshqa jurnallar va/yoki noshirlar, ilmiy xodimlar, ilmiy-tadqiqot tashkilotlari bilan axloqiy muammolar, xatolarni ko’rib chiqish va tuzatish bo‘yicha o‘zaro aloqada bo‘lishga yordam berishi kerak;
• nashriyot jurnalning o‘z vaqtida nashr etilishini ta’minlaydi;
• nashriyot mualliflardan olingan nashrning va har qanday ma’lumotning chop etilishiga qadar uning maxfiyligini ta’minlash majburiyatini oladi;
• nashriyot zarur hollarda tuzatishlar, tushuntirishlar, rad javoblar va kechirim so‘rashga tayyor bo‘lishi kerak;
• nashriyot jurnalning tahririyat xodimlariga plagiat va noaniq ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan nashrlarni chiqarib tashlash imkoniyatini berishi kerak;
• agar muallif tadqiqotning moliyaviy qo‘llab-quvvatlovchisi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni maqolada qayd etsa, nashriyot bunday ma’lumotni joylashtirish majburiyatini oladi.
• noshir tahririyat, taqrizchilar va mualliflarning ushbu talablarga muvofiq axloqiy majburiyatlarini targ‘ib qiladi;
• nashriyot jurnalning tahririyat xodimlariga chop etiladigan materiallardagi axloqiy e’tirozlarni ko‘rib chiqishda ko‘maklashishi va boshqa jurnallar va/yoki noshirlar, ilmiy xodimlar, ilmiy-tadqiqot tashkilotlari bilan axloqiy muammolar, xatolarni ko’rib chiqish va tuzatish bo‘yicha o‘zaro aloqada bo‘lishga yordam berishi kerak;
• nashriyot jurnalning o‘z vaqtida nashr etilishini ta’minlaydi;
• nashriyot mualliflardan olingan nashrning va har qanday ma’lumotning chop etilishiga qadar uning maxfiyligini ta’minlash majburiyatini oladi;
• nashriyot zarur hollarda tuzatishlar, tushuntirishlar, rad javoblar va kechirim so‘rashga tayyor bo‘lishi kerak;
• nashriyot jurnalning tahririyat xodimlariga plagiat va noaniq ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan nashrlarni chiqarib tashlash imkoniyatini berishi kerak;
• agar muallif tadqiqotning moliyaviy qo‘llab-quvvatlovchisi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni maqolada qayd etsa, nashriyot bunday ma’lumotni joylashtirish majburiyatini oladi.
• mualliflar o‘z qo‘lyozmalarini baholash va izohlashga ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan manfaatlar to‘qnashuvlarini, shuningdek loyihani moliyaviy qo‘llab-quvvatlash manbalarini (grantlar, davlat dasturlari, loyihalar va boshqalar) oshkor etishlari shart;
• jurnal tahririyati nashr etish uchun ko‘rib chiqiladigan materiallarga bog‘liq bo‘lmagan, yetarlicha tajribaga ega bo’lgan va manfaatlar to‘qnashuviga ega bo‘lmagan taqrizchilarni tanlaydi;
• taqrizchi nashr etilmagan qo‘lyozma materiallarini o‘z tadqiqotida muallifning yozma roziligisiz foydalanishga haqli emas;
• muallif yoki qo‘lyozma bilan bog‘liq tashkilot bilan raqobat, o’zaro yoki boshqa munosabatlar tufayli taqrizchida manfaatlar to‘qnashuvi mavjud bo’lsa, qo‘lyozmani ko‘rib chiqishni rad etishga majbur.
• jurnal tahririyati nashr etish uchun ko‘rib chiqiladigan materiallarga bog‘liq bo‘lmagan, yetarlicha tajribaga ega bo’lgan va manfaatlar to‘qnashuviga ega bo‘lmagan taqrizchilarni tanlaydi;
• taqrizchi nashr etilmagan qo‘lyozma materiallarini o‘z tadqiqotida muallifning yozma roziligisiz foydalanishga haqli emas;
• muallif yoki qo‘lyozma bilan bog‘liq tashkilot bilan raqobat, o’zaro yoki boshqa munosabatlar tufayli taqrizchida manfaatlar to‘qnashuvi mavjud bo’lsa, qo‘lyozmani ko‘rib chiqishni rad etishga majbur.
• Agar muharrir, muallif yoki taqrizchi tomonidan nashr etikasi buzilgan bo‘lsa, majburiy tergov talab etiladi. Bu nashr etilgan va nashr etilmagan materiallarga ham tegishli. Tahririyat tomonlardan biri bilan manfaatlar to‘qnashuvi yuz berishi mumkin bo‘lgan shaxslarni jalb qilmasdan tushuntirishni talab qilishi shart;
• Agar jiddiy noaniqliklar mavjud bo‘lgan materiallar e’lon qilingan bo‘lsa, ularni tezda o‘quvchilar va indekslash tizimlari foydalana oladigan shaklda tuzatish kerak.
• Agar jiddiy noaniqliklar mavjud bo‘lgan materiallar e’lon qilingan bo‘lsa, ularni tezda o‘quvchilar va indekslash tizimlari foydalana oladigan shaklda tuzatish kerak.